Ekonomik sakinlik, Kovid-19 salgını, Ukrayna savaşı derken, Avrupa’da yaşanan ekonomik öngörüsüzlük esaslı şirketleri bir bir piyasadan siliyor.
“Zaman en düzgün ilaçtır” kelamı, vakte yenilen markalar için “Zaman en acımasız cellattır”a dönüşüyor.
İki Almanya’nın birleşmesi ile Almanya çok büyük mali yük altına girdi. Doğu Almanya’ya yapılan yatırımlar piyasaya bir canlılık getirdi. Bu ekonomik canlılık yerini vakitle bir yüke bıraktı. Kamunun sırtladığı yük, 2000’li yıllarda belediye hizmetlerine kısıtlamalar halinde yansıdı.
Yüzme havuzlarının kapandığı, kültür hizmetlerinde tasarruf edildiği birbiri arkasına gazete sayfalarına yansıdı. Refah kültürü ile ünlenmiş Almanya için bu bir birinci işaretti. Toplumsal devlet Almanya için kısıtlama alışılmamış bir kavramdı.
Ardından Çin mucizesi geldi. Başlangıçta kulağa beğenilen gelen ‘mucize’ vakitle kabusa dönüştü. Evet, her şeyin ucuzunu temin etmek mümkündü. Avrupalı çocuklar tarihte eşi gibisi olmayan bir oyuncak bolluğu içinde yüzüyordu. Lakin Çin’den yapılan her alışveriş, Avrupa’da işyerlerinin yok olmasını yol açıyordu. Çin ile ticaret Rus ruleti üzereydi.
Çin mucizesi ile birlikte bir firmalar göçü yaşanmaya başladı. Aslında firmalar Almanya’da kalıyor, üretim üniteleri Çin’e gidiyordu. İş yerleri yitiriliyordu.
Ekonomik faaliyet artık Karl Marx’ın öngördüğü üzere “üretim aracı sahipleri” ile “üreten halk yığınları” ortasında gerçekleşmiyordu. Üretim ünitelerinin iş gücü pahalılığı ve güç maliyeti nedeni ile nizamlı olarak Almanya dışına kaçması yeni bir mali nizam yarattı.
Artık, ekonomik hareketlilik şirket defterleri, bilançolar ve vergi daireleri üçgeninde yaşanan dijital bir sürece dönüştü. Üreten, ürettiği ile yaşayan Almanya, daha az kazanan daha fazla tüketen yurttaş pozisyonuna geldi.
Dijital ihtilal, ödeme sistemleri, gelişen lojistik uygulamalar derken birçok dal bir bir yok olmaya başladı. Korona süreci bu manada bir milat oldu.
Aslında Alman iktisadı de Alman halkı üzere tutucu bir anlayışa sahipti. Beşerler ömür biçimlerini korumak isteseler de, vakit fonksiyonunu yitiren şirket ve dallara ömür hakkı vermedi.
Şirketler mezarlığına giden en son Alman markası ise ‘Varta’ oldu. Pil üreticisi olarak 130 yıllık bir maziye sahip olan Varta geçtiğimiz gün iflasını açıkladı.
İflasını açıklayan şirketler yalnızca Varta ile sonlu değil. Almanya’da 2023 yılında 17 bin 824 şirket batmış. Bu sayı 2022 yılına nazaran 3 bin 200 fazlalıkla, yüzde 22’lik bir artışa işaret ediyor. Muhakkak başlı şirketlerin yanı sıra bilhassa nakliye, depolama alanları ile tamirhaneler ve fırınlar iflas dalgasından nasibini almış
Almanya’da süratle yok olan markaların en meşhurları Agfa, Polaroid, Praktiker, Hertie, Karstadt, Kaufhof, KaDeWe, Body Shop, Woolwort üzere esaslı isimler. Bunların kıymetli kısmı Almanya ile isimleri özdeşleşmiş büyük alışveriş mağaza zincirleri. Bu firmalar iflas etse de pahalı gayrı menkullere sahipler. Bina yapısına nazaran shop-in-shop tahlili ile mağaza içinde mağaza olarak ismini müdafaaya çalışan şubeleri ile hala vakte direniyorlar.
Bir vakitler Alman kent kültürünün bir modülü olan moda ve ayakkabı mağazaları da online satış dalgasının tesiriyle yok oluyor. Gery Weber, Peep&Clapenburg, Esprit ve Reno bu markalar içinde öne çıkıyor. Değişen yalnızca firma yapılanmaları değil artık Alman kentlerinin klasik görünümü de değişiyor.
Dijital ihtilalin birinci tesirleri posta ve bankacılık sisteminde kendini hissettirdi. Öncelikle Almanya Postaları ‘Telekom’ ve ‘Post’ olarak ikiye bölündü ve özelleştirildi. Kentlerin en bedelli yerlerinde bulunan postane binaları bir bir satılarak ya rezidans ya da otel oldu. Kimileri da yıkıldı.
Postaneleri bankalar izledi. Anlı ulu bankalar ve onlarca yılın geleneğine sahip banka şubeleri yok oldu. Benim yaşadığım etrafta Kovid-19 öncesi 5 banka şubesi vardı, bugün yalnızca biri kaldı.
Bunların en meşhuru Dresdner Bank. 150 yıl kadar evvel Deutsche Orient Bank (Alman Şark Bankası) olarak kuruldu. Almanların dış ticaret bankası fonksiyonunu gördü. Öylesine sağlam bir kurumdu ki, İstanbul şubesi bugün hala Sultanhamam’da otel olarak hizmet vermekte.
1872 yılında Dresden’den dünyaya açılan banka iki dünya savaşına direndi. Lakin, dijital ihtilale direnemeyen banka, 2009 yılında Commerzbank tarafından satın alındı. Satın alma aslında bankanın batışını perdelemek için yapılmıştı. Akabinde ‘Dresdner Bank’ markası etaplı olarak ortadan kaldırıldı. Yani, Dresdner Bank’ın iflasının yaratacağı etkiyi ortadan kaldırmak emeliyle, Commerzbank bünyesinde 140 yıllık banka eritildi.
Yaşanan iflaslardan, 25 yıllık maziye sahip olan ‘Wirecard’ da, bir yolsuzluk skandalı nedeni ile nasibini aldı. Nereye havale edildiği meçhul 1,9 milyar avro fiyatındaki bir ödeme nedeni ile iflas etti.
Listeye şöyle bir bakalım. Alman demir çelik piyasasına tezli giren Hindistan kökenli ‘Alcelor-Mital’, Almanya’da en çağdaş sivil havacılık filosuna sahip olan ‘Air Berlin’ artık yoklar.
Tuvalet kağıdı ile marka olarak özdeşleşmiş ‘Hakle’, kitapevleri zinciri ‘Welt Bild’, spor mağazaları zinciri ‘Sporcheck’ ve ‘Esprit’ de iflas dalgasına yenik düşen Alman markaları ortasında.
‘Maredo’ Almanya’nın Arjantin tarzı et restoranları zinciriydi. ‘Vapiano’ isminden de anlaşılacağı üzere sistem Akdeniz mutfağını gastronomi metodu ile Alman kentlerine taşımıştı. Ülkenin her hatırı sayılır meydanında yahut köşe başında karşınıza çıkarlardı. Lakin artık yoklar.
Almanya’da en son iflas eden şirketler zincirine ‘Varta’ da katıldı. Şubat 2024’ten itibaren Varta’nın ödeme zahmeti çektiği biliniyordu. 130 yıllık maziye sahip, 4 bin 500 kişi çalıştıran, yılda 800 milyon avro cirosu olan şirket nasıl bu hale gelmişti? Lityum pil geliştirme alanında devletten 300 milyon avro teşvik almıştı. Ülkenin hatırı sayılı ailelerinden ‘Quant’ tarafından yönetiliyordu. Quant ailesi BMW’nin de iştirakçisiydi.
Varta, I. Dünya Savaşı’ndan bu yana Alman denizaltılarına güç sistemleri üreten, devasa aküler geliştiren bir kuruluş. Yalnızca denizaltılara akü üretimi ile kalmıyor, Volkswagen ile elektrikli oto alanında da çalışıyor. Dalında öncü olması nedeni ile son bir yıldır siber akınların maksadı olmuş. Aylarca üretim yapamadığı için ödeme krizi içine girmiş.
Almanya’da bir şirket bir periyot, yani 3 ay ödeme yeteneğini yitirirse iflasını açıklamak durumunda. Aksi takdirde yöneticileri ağır cezalar bekliyor. Böylelikle Varta da dijital teknoloji ile Alman hukuk sisteminin son kurbanı olarak tarihe mal oluyor.
Aynı, Alman Telekom’un ortağı telefon üreticisi Gigaset üzere… Gigaset telefon markası da artık piyasada bulunmuyor.
Bir de yeterli haberimiz var. PKK’ya ‘yanlışlıkla’(!) 5 bin adet silah satan savunma sanayii kuruluşu ‘Sig Sauer’ on yılı aşan hukuksal süreç sonunda savcılık pençesinden kurtulamayarak iflas etti.
2010’lu yıllarda Alman Başsavcılığı Sig Sauer’in Amerika’ya ihraç ediliyormuş üzere göstererek PKK’ya 5 bin adet tabanca teslim ettiğini tespit etmişti. 2014 yılında başlayan dava süreci sonunda Sig Sauer, silah ihraç yasasını ihlalden kusurlu bulundu ve caza aldı. Ağır cezaların altında kalan şirket bir mühlet evvel iflasını verdi.
İflas süreçlerini hakikat okuyan başta Volkswagen olmak üzere Alman üreticiler yine yurt dışına kaçmayı varlık nedeni olarak görmekte. Böylelikle hem anlayışsız Alman maliyesinden, hem Alman hukukunun katı kararlarından hem de ağır iş gücü maliyetlerinden inançlı bir limana sığınmış olacaklar. Çin Avrupa için artık cazibesini yitirdi. Bu liman neden Türkiye olmasın?