Duhok Irak’ta Kürdistan Bölgesel İdaresi’ne bağlı üçüncü büyük kent. Ve bu kentte 11 yıldır bir sinema şenliği yapılıyor. Çabucak yanı başındaki süren ve Kürtleri etkilemesi beklenen bir savaşın huzursuz edici atmosferinde Şenlik 9-16 Aralık 2024 tarihleri ortasında bir sefer daha gerçekleştirildi.
11. Duhok Milletlerarası Sinema Şenliğine 50 ülkeden 750 sinema başvurmuş ve bunların 107 tanesi seçkiye alınmış.
Uzun kurmaca, belgesel ve kısa sinemalardan oluşan seçkide yarışlı sinemalar yanında panorama, çocuk sinemaları, ‘Odak: Hindistan’ başlıkları altında yarış dışı gösterimler de yapıldı.
Festivalin farklı coğrafyalardaki Kürt direktörlerini Kürtçe sinema yapmaları için cesaretlendirdiği aşikar.
Kürtçe sinemaları İngilizce altyazılı izledikten sonra sinemadan sonra direktör söyleşilerinde derinlikli soruları duyunca izleyicilerin sinemaya ne kadar ilgili olduklarını da görebiliyorsunuz.
İran, Türkiye ve Irak’tan gelen Kürt sinemacıların tıpkı lisanı konuşmaları nedeni ile direktörlere doğrudan sorular sorulabilirken, benim üzere Kürtçe bilmeyen birkaç kişi ‘azınlık’ olarak özel çeviriye gereksinim duyuyorduk.
Bazı salonlardaki söyleşilerde yalnızca benim için Kürtçeden çeviri yapılınca kendimi ‘özel hissetmek’ ile ‘rahatsızlık verme, utanma’ hisleri ortasında gidip geldiğimi itiraf etmeliyim.
Sadece üç hafta evvel Avrupa’nın büyük sinema şenliklerinden birisi olan Tallinn Sinema Şenliği’ne katılmıştım. Sıcağı sıcağına iki şenliği karşılaştırabildim. Her şenliğin bir karakteri olduğuna inanırım. Seçtikleri sinemalarla, şenlikteki aktiflerle kendi karakterine, kendilerini destekleyenlerin siyasetlerine uygun davranırlar. Örneğin günlük siyasette Ukrayna’daki savaşa çok hassas olan ancak Filistin’i görmezden gelen Avrupalı siyasetçilerin ikiyüzlülüğü A yahut B sınıfı sinema şenliklerine de yansımakta. Tallinn Sinema Festivali’nde bunu gözlemledim. Tallinn‘deki şenlik daha çok sinema sanayisine hizmet eden Avrupa sinema dünyasının kodları ile yapılırken, Duhok Sinema Şenliği kendisine has karakteri ile gerçekleştiriliyor.
Duhok’taki şenlik ortam epeyce samimi, iştirakçilerin toplumsallaşmasına, kaynaşmasına ve birbirini yakından tanımasına çok uygun. Örneğin bir akşam yemeğinde tesadüfen Erbil’de yaşayan bir Kürt direktör Sami Sabah, iki Kürt üretimci ve Fransa’da yaşayan Afgan kökenli ünlü direktör Sıddık Barmak ile birebir masada oturduk. Sıddık Barmak’ın son yıllarda yapılmış en beğendiği sinemalar listesi ile benim listem birebir idi. Finlandiyalı direktör Aki Kaurismaki’nin ‘Sararmış Yapraklar’ (Fallen Leaves) sineması ile Martin McDonagh’ın İnisherin’in Mevt Perileri’ni (The Banshees of Inisherin) o da benim üzere çok beğenmiş.
Direktörler: (Soldan sağa) Maja Tschumi, Agnieszka Zweifka, Lucian Read İranlı direktör Ali Minimum ile şenliğin Zaho gezisi sırasında sinema sohbeti yaptık ve izlemem için 2023 üretimi Terrestrial Verses (Fani Dizeler) isimli sinemasının linkini gönderdi. Ali Asgari’nin en çok etkilendiği Hindistan’lı direktör Payal Kapadia’nın ‘Aydınlık Hayallerimiz‘ sinemasını (All we imagine as light) izleme listeme aldım.
Festivallerdeki kırmızı halı merasimlerini oldum muhtemel sevmem. Bilhassa Türkiye’deki şenliklerin kırmızı halı merasimlerini A tipi şenliklere özenti, biraz da yapmacık bulurum. Fakat Duhok’ta kırmızı halı merasimine kendilerine özel bir yorum katmışlar ve bu durum beni rahatsız etmedi. Açılış günü yalnızca heyet üyeleri ile eyaletin kültür ile ilgili resmi vazifelileri kırmızı halıdan yürüyor ve fotoğraflar çekiliyor. Sonraki günler büyük salonda, gösterim öncesinde gösterilen sinemaların grubu halıda yürüyerek salona geçiyor. Kapanış günü ise sineması gösterilen tüm takımlar bir geçit merasimi üzere kırmızı halıdan yürüyerek kapanış merasiminin yapılacağı salona geçiyorlar.
11. Duhok Sinema Şenliği’nin tertibi neredeyse eksiksizdi. Onlarca yabancı konuğu hiç aksaklık olmadan ağırladılar. 100’e yakın istekli epeyce organize biçimde konuklarla, gösterimlerin moderasyonu ile ilgilendi. Bir arada sohbet imkanı bulduğum şenlik gönüllüsü Rasty’den Duhok’un günlük ömrüne, Suriye’deki son gelişmelere nasıl yaklaştığına ait birçok bilgi aldım. Bulunduğu coğrafyanın sonları dizayn edilirken neler düşündüğünü konuştuk. Ondan günde birkaç defa yaşanan elektrik kesintilerinin güç altyapı yetersizliği ile ilgili olduğunu lakin neredeyse her yerde jeneratör olduğunu ve eyalet idaresinin bir güç siyaseti olarak bunu desteklediğini öğrendim. Nitekim de her gün birkaç defa elektrik kesiliyor, 1 dakika içinde geliyor lakin her yerdeki jeneratör gürültüsü kentin desibelini artırıyor. Şenliğin en güçlü sinemalarından ‘Ceviz Ağaçları Sarardığında’nın yönetmeni Mehmet Ali Konar ile gösterim sonrası sohbet ettiğimde canı sıkkındı. Zira sinemanın birinci gösterimin ortasında elektrik kesilmiş ve sinemaya birkaç dakika orta verildiği için mutsuzdu. Yarıştaki bir sinemaydı ve haklı olarak izleyicilerin ve heyetin konsantrasyonunun olumsuz etkilendiğini söyledi.
Heyet Üyeleri: (Soldan Sağa) Kardo Doski, Biraz Bezar, Ali Minimum, Elif Ergezen, Martina Sakova 11. Duhok Sinema Şenliği’ni düzenleyenler Türkiye’deki birtakım şenlikler üzere gereğinden fazla konuk çağırıp onların konaklaması ve yeme-içmesine adeta para saçmıyorlar. Bildiğiniz üzere ‘büyük’ birtakım şenliklerin bütçelerinden ödüllere ayırdıkları oran çok düşük. Duhok’ta kısa, uzun, belgesel kurmaca sinema yapan tüm sinema işçilerine eşit yaklaştıklarını gözlemledim. Galiba ‘Sıcak, mütevazı fakat hayli iyi’…bu şenliği tanımlayan en güzel kelam kümesi .
Festivalde gösterilen 107 sinemanın hepsini izlememe imkan yoktu. Ben de kendi seçkimi yaptım. Kimileri aslında merak ettiğim, görmek istediğim sinemalardı, kimileri da şenlik kataloğundan seçtiklerimdi.
Orhan İnce’nin birinci uzun metraj sineması Hevi (Umut); Erbilli direktör Sami Sabah’ın birinci sineması ‘Senarist’; Erbilli direktör Halgurd Salih’in kısa sineması ‘Meşe Ağaçları Altında Marş’; Norveç’te yaşayan Kürt direktör Hasham Zaman’ın ‘Bir Memnun Gün’ sineması; Kazım Öz’ün İlyas Salman’ın başrolde oynadığı son sineması ‘Oyuna geldik’; bence şenliğin en güçlü sinemalarından birisi Mehmet Ali Konar’ın ‘Ceviz Yaprakları Sarardığında’ sineması; Lucian Read’in ‘Mezopotamya Aslanları’ sineması; Nimet Gatar’ın Gotubejin sineması, Rojda Ezgi Oral’ın ‘Yerli Malı’, Ferhat Özmen’in ‘Eksi 1’, Cansu Baydar’ın ‘Nerdeyse Herşey Yanlış’, Adana Altın Koza sinema şenliğinde mükafatlar almış olan Murat Fıratoğlu’nun ‘Hemme’nin Öldüğü Günlerden Biri’, Direktör Fatin Kanat ve Lider İnce’nin İsmail Beşikçi’yi anlatan ‘Bizim İsmail’ sineması İzlediğim sinemalardan kimileri idi.
Festivalin Memleketler arası en uygun kurmaca sinemaya verilen en büyük ödülünün isminin ‘Yılmaz Güney Ödülü’ olması, Duhok Sinema Festivali’nin Yılmaz Güney’e hürmet duruşu olarak yorumlanabilir.
İran’dan direktör Ali Asgari’nin başkanlığındaki Dünya Sineması kısmının 5 kişilik heyetinde İstanbul’dan Sinematek/Sinema Konutu genel koordinatörü Elif Ergezen de vardı.
10.000 ABD doları kıymetindeki Yılmaz Güney mükafatı için aşağıdaki 9 adet milletlerarası kurmaca sinema yarıştı. Inshallah a uzunluk (Ürdün, Fransa, Mısır, Suudi Arabistan, Katar) ,Sultana´s dream (İspanya, Almanya ve Hindistan), Empty nets (Iran, Almanya), Melody (Iran, Tacikistan), Moon (Avusturya), Faruk (Türkiye), Seeking haven for Mr. Rambo (Mısır, Suudi Arabistan), Andrea gets a divorce (Avusturya), One of those days when Heme dies (Türkiye)
Ayrıca Dünya sineması kurmaca kategorisine genç yetenek mükafatı; en düzgün belgesele ve kısa sinemaya Altın Yaprak mükafatı dağıtılacak.
11. Duhok Sinema Şenlik Kürt sinemasını teşvik misyonunu Kürt Sineması kategorisinde verdiği ödül çeşitliliği ile gösteriyor. Kürt Sineması kategorisinde yarışan en uygun kurmaca sinemaya 5000 ABD doları bedelindeki ‘Altın Yaprak’ mükafatı verilirken bu kategorideki sinemalara en uygun direktör, en güzel erkek oyuncu, en güzel bayan oyuncu, en yeterli senaryo ve en iyi görüntü yönetmeni olmak üzere 5 ödül daha dağıtılıyor.. Kurmaca sinema için FIPRESCI mükafatı var. Ayrıyeten en uygun Kürt belgeseli ve Kürt kısa sineması için de birer ödül veriliyor.
16 Aralık günü kapanış merasiminde 5 farklı Heyet tarafından belirlenen mükafatlar açıklandı.
Uluslararası en düzgün kurmaca sinema kolundaki Yılmaz Güney Mükafatı ‘Inshallah a boy’ isimli Ürdün, Fransa, Mısır, Suudi Arabistan, Katar ortak üretimi olan filme gitti. Yönetmeni Amjad Al-Rasheed.
Benim favorim olan ‘Ceviz Yaprakları Sarardığında’ sineması en düzgün Kürt sineması mükafatını ve Korkmaz Aslan ile en güzel erkek oyuncu mükafatını aldı.
Uluslararası en âlâ kısa sinema kısmındaki ödül Almanya imali ‘Factory Drop’ sinemasına verildi. ‘Hemme’nin Öldüğü Günlerden Biri’ yeni yetenek mükafatına layık görüldü. Fatin Kanat ve Başkan İnce tarafından yapılan ‘Bizim İsmail’ sineması Heyet özel mükafatı aldı. Heyet liderinin “bu sinema her yerde gösterilmeli” konuşması dikkat alımlı idi.
En yeterli Kürt kısa sinema mükafatı ‘Privacy’ isimli sinemaya gitti. Açıkçası bu sinema benim ve etrafımda seyredenlerin birçoklarının favorisi değildi. Bu kolda heyet özel mükafatı alan Rojda Ezgi Koral’ın Sineması ‘Yerli Mali’ yahut Ferhat Özmen’in ‘Eksi 1’ sinemaları bu mükafatı daha fazla hakediyordu. Bu durum bile şenliklerdeki yarışların sübjektif olduğunun hoş bir örneği.